Barselona

İspanya’nın en büyük ikinci kenti Barselona, 30 yılı aşkın tecrübesiyle dünyada en eski stratejik plan geçmişine sahip kentlerden biri olarak öne çıkıyor. 1992 Olimpiyatları’na ev sahipliği yapmaya hak kazandığı 1987 senesi planlama açısından kentte bir kırılma yaratmış durumda. Hemen ertesi sene özerk bir yapıda kurulan Pla Estratègic Metropolità de Barcelona (PEMB - Barselona Metropoliten Stratejik Plan Kurumu) 32 senedir kentin farklı zaman dilimlerine yönelik stratejik planlarını hazırlıyor. Bileşenleri arasında Barselona Üniversitesi, sivil toplum kuruluşları, meslek odaları ve düşünce kuruluşlarının bulunduğu PEMB, 1988’den bu yana beş farklı plan tasarlamış ve 2030 yılını hedefleyen altıncı planı da halihazırda oluşturmakta.

2020 itibarıyla hazırlıklarına başlanan 2030 hedefli stratejik planının ana odağı yenilikçilik ve sürdürülebilirlik yoluyla ekonomik ve toplumsal gelişmeyi sağlamak olarak tanımlanıyor. Güncel plan çalışmasının amacı metropoldeki eşitsizliğin ve ayrışmanın azaltılması olarak belirlenirken kentin en büyük sorunlarından uygun bütçeli, ihtiyacı karşılayan konut eksikliği için de projelerin geliştirilmesi hedefleniyor.

Vizyon 2050 Ofisi olarak Barselona’daki stratejik planlama tecrübesini, geçmişten alınan dersleri, yaklaşımlarındaki değişimleri PEMB Genel Koordinatörü Oriol Estela Barnet’ten dinledik. Barnet yaptığı sunumla mevcut yaklaşımlarını şöyle anlattı:
 

• Farklı birimlerce hazırlansa da arazi kullanım planı ile stratejik planlamanın mümkün olduğunca bir arada yürütülmesi çok daha iyi sonuçlar verir. Bu sebeple 1976’dan beri yenilenmeyen Barselona arazi kullanım planı için Barselona 2030 Stratejik Planı’yla eşgüdümlü bir çalışma yürütülüyor.
• Diğer kentlere dair modellere benzeyen, sürekli büyümeyi hedefleyen vizyon terk edildi. Yerine kentin kendi gerçeklerine ve imkanlarına en uygun ve özgün planları belirlemeye odaklanan bir anlayışa geçildi.
• Tepeden inme şekilde belirlenen iddialı “model” projeler yerine tabandan yukarı doğru örgütlenmeyi, fikir paylaşımını ve katılımı öngören pratik projeler benimseniyor.
• Sonuç ürünlere odaklanan vizyon terk edilerek süreçlere ve o süreçlerin sonuçlarına odaklanan yeni yöntemler uygulanıyor.
• Geçmişte az sayıdaki büyük paydaşlara odaklanılırken artık her türlü ağ ve ilgili tüm paydaşlar sürece dahil edilmeye çalışılıyor. İdari anlamda da “güçlü yönetim” yaklaşımı terk edilerek çok farklı siyasi görüşlerin ve kimliklerin “bir arada”lığını kabul eden ve “bulanık” ifadesiyle tanımlanan konsensüse dayalı bir yönetim tercih ediliyor.
• Bugün, geçmişten farklı olarak çok sayıda irili ufaklı siyasi partinin Barselona’nın farklı ilçelerini yönettiği parçalı bir siyasi harita söz bulunuyor. Böyle büyük ve karmaşık bir siyasal ağın yönetimi her ne kadar geçmişe göre daha zor olsa da bu sürecin daha demokratik olduğunun ve güçlü yönetimdense demokratik yönetimin tercih edildiğinin altı çiziliyor.

New York

ABD’nin en kalabalık ve en yüksek nüfus yoğunluğuna sahip kenti New York City (NYC), hayli uzun ve gelişkin bir stratejik planlama geçmişine sahip. 1916’da ülkenin ilk İmar Yasası’nı uygulamaya koyan kentin günümüzdeki büyüme, gelişme, kalkınma dinamiklerinin ve sorunlarının arkasında, Yeni Düzen (1933-1939) dönemi iyileştirici politikaların şehirde yarattığı değişimler yer alıyor. Ancak refah politikalarının ortadan kaldırmada yetersiz kaldığı ırkçılık, iktisadi ve toplumsal eşitsizlik, gelir adaletsizliği, artan hasargörebilirlik ve güvencesizlik gibi sorunlar, bugün stratejik planlamaya damgasını vuran temel problemler.

2013 yılında revize edilen Yerel Yönetimler Yasası (Local Law 83, 2013) stratejik planlamanın yasal belkemiğini oluşturuyor ve sürdürülebilir planlamanın gerekliliklerini tanımlıyor. Bu gereklilikler arasında, planın önerdiği politikalar, eylem planları ve programların en geç yirmi yıl içinde hayata geçirilmesi, geniş paydaş katılımının sağlanması, ve yerel inisiyatiflerin görüşlerinin değerlendirilmesi, belirlenmiş çalışma konularında önceliklerin ve hedeflerin belirlenmesi, bu hedeflerin gerçekleşme sürecinin izlenmesi yer alıyor. Planın her dört yılda bir güncellenmesi ve her yıl yıllık izleme raporlarıyla başarı göstergelerinin izlenmesi de yasal zorunluluklar arasında.

Temelleri, New York’un bir önceki Belediye Başkanı Michael Bloomberg (2002-2013) döneminde, 2007, 2011 ve Sandy Kasırgası ardından hazırlanan 2013 planlarının ana odağını sürdürülebilirlik oluştururken; mevcut Belediye Başkanı Bill de Blasio döneminde stratejik planının odağında Yeşil Yeni Düzen (Green New Deal) ve eşitlik politikası yer alıyor.

Vizyon 2050 Ofisi olarak, New York şehrinin stratejik planlama deneyimlerini, 2019 yılında hazırlanan “OneNYC 2050” planını NYC Başkanlık Ofisi’nden İklim Ortaklıkları Uzman Danışmanı Lolita Jackson ve Politika Danışmanı Tasfia Nayem’den dinledik. 6 Eylül 2020 tarihinde gerçekleştirdiğimiz geniş katılımlı toplantıda, Jackson ve Nayem’in yaptığı sunumda ve akabindeki soru, cevap ve tartışma bölümlerinde öne çıkan başlıklardan bazıları şunlar:

• OneNYC2050 Planı’nın üç temel hedefi bulunuyor: İklim kriziyle başa çıkmak; eşitliği sağlamak ve demokrasiyi güçlendirmek.
• Bu hedeflere ulaşmak için planın sekiz ana odağı bulunuyor: Canlı bir demokrasi; kapsayıcı ekonomi; konut ve hizmetlere erişebilirlik; eşitsizliklerin giderildiği ve erişebilir sağlıklı yaşam; herkese eşit ve yeterli eğitim sağlanması; iklim krizinin etkilerinin azaltıldığı dayanıklı bir şehir; sürdürülebilir bir ulaşım; 21. Yüzyıla uygun akıllı şehircilik ve altyapı hizmetleri.
• Tüm kent ölçeğinde, sivil toplum, mahalleler, her türlü vatandaş katılımını içeren süreçlerin plana dahil edilmesi kritik öneme sahip. Uzman ekibin koordinasyonuyla ilerleyen paydaş katılımı sürecinde şehrin idari, icracı ve sivil tüm bileşenlerinin katılması hedefleniyor ve bu hedefe bu ölçüde ulaşılıyor.
• Planın özellikle uzun vadeli hedeflerini gerçekleştirmesinde mevcut durum analizlerinin ve yıllık “kilometre taşı” niteliğindeki izleme raporlarının payı büyük. Başarı göstergelerinin değerlendirilmesi, aynı zamanda planın hayata geçirilmesindeki önemli sorunlara ve olası engellere de ışık tutuyor.
• Mevcut durum analizleri ve yıllık güncellemelerinde karşılaşılan sorunların başında, büyüyen ekonomiye rağmen artan gelir eşitsizliği; iktisadi adaletsizlikler; hayat pahalılığı; yetersiz altyapı hizmetleri ve iklim aciliyeti yer alıyor. Vatandaş katılımıyla tespit edilen bu sorunlar, analizlere ve planının her aşamasındaki değerlendirmelerin temelini oluşturuyor.

Johannesburg/Gauteng 

Güney Afrika Cumhuriyeti'nin en büyük kenti Johannesburg ve kentin içinde yer aldığı en büyük eyaleti Gauteng ülkenin hem nüfus hem de ekonomik olarak ağırlık merkezini oluşturuyor. 15,5 milyonluk Gauteng eyaleti Güney Afrika Cumhuriyeti nüfusunun yaklaşık dörtte birini barındırıyor ve ülke ekonomisinin %35’ini üretiyor. Siyasi alanda ise 1994 yılında Apartheid rejimine son veren Güney Afrika genç bir demokrasi olarak nitelendirilebilir. Dolayısıyla Johannesburg ve Gauteng için demokratik ve katılımcı stratejik planlama deneyimi de oldukça yeni. 

Hem Johannesburg hem de Guateng’e yönelik uzun vadeli planlama çalışmaları 2000’li yılların başında başladı. Yıllara yayılan çalışmaların sonunda önce 2040 hedefli Johannesburg planı (Joburg 2040) ardından 2055 hedefli Gauteng stratejik planı hazırlandı. Gauteng 2055 hazırlık sürecinde ilk adım 2009 yılında çekirdek ekibin belirlenmesi ve stratejik planlama geçmişi daha eskiye dayanan dünya örneklerinin incelenmesi ile atıldı. Eyalet hükümetinin güçlü desteğinin de etkisiyle geniş bir vatandaş katılımı sağlandı ve akademisyenlerin hazırladığı tartışma belgeleri genel bir çerçevenin hazırlanmasına imkân sağladı. 2011 yılındaysa idarecilerin ve uluslararası danışmanların katılımıyla plan sürecini takip eden Guateng Danışma Kurulu oluşturuldu. Yaklaşık beş yıllık bir sürecin sonunda Gauteng 2055 planı 2014 yılında tamamlanarak yayımlandı. 

Hazırlanan Gauteng 2055 stratejik planının 26 yıl önce yürürlüğe giren ve ırklar arası eşitsizliklere son veren yeni anayasayla uyumlu bir biçimde ırksal ayrımları, kentsel eşitsizlikleri, yoksulluğu ve işsizliği ortadan kaldırmaya odaklandığı göze çarpıyor.

Gauteng planı için hedef yıl olarak seçilen 2055’in Güney Afrikalılar için ayrı bir önemi var. Zira 2055, ülkede çoğunluğu oluşturan siyahların onyıllardır maruz kaldıkları zulme, ırkçılığa ve ayrımcılığa karşı seslerini net bir şekilde yükselttikleri “Özgürlük Beyannamesi”nin (Freedom Charter) yayımlandığı yıl olan 1955’in yüzüncü yıl dönümü. Beyannamenin ilkeleri Gauteng 2055 planı için temel yol gösterici olarak belirlenmiş. Toplumsal değerler olarak öne çıkan ilkeler arasında şunlar yer alıyor: Entegrasyon ve işbirliği, insan onuru, cinsiyetçilik karşıtlığı, hukukun üstünlüğü, sürdürülebilir ve kapsayıcı kalkınma, fırsatlara eşit erişim, toplumsal hoşgörü ve uyum, canlı ve katılımcı topluluklar.

İstanbul Vizyon 2050 Ofisi olarak 10 Eylül 2020 tarihinde Afrika kıtasının en büyük metropollerinden Johannesburg kenti ve bağlı olduğu Gauteng eyaletinin stratejik plan deneyimlerini proje yöneticileri Rashed Seedat, Nalini Naicker ve Aveshni Ponnusamy'den dinledik. Tamamlanmış son plan olan Gauteng 2055 planının tartışıldığı oturumda şu noktalar önce çıktı:

• Gauteng 2055 planı başa çıkılması gereken beş sorun alanı tanımlıyor. Bunlar “kentleşme, ülke içi ve uluslararası göç, yoksulluk, işsizlik ve iklim değişikliği”. Bu sorunların üstesinden gelebilmek için gereken değişimin dört itici gücü ise şöyle sıralanıyor: “Sürdürülebilir kalkınma, eşitlikçi büyüme, iyi yönetim, sosyal içerme ve uyum.”
• Onyıllarca süren Apartheid rejiminin bir kalıntısı olarak mekânsal ayrışma hala devam ediyor. Ayrıca ekonomik kalkınma kendiliğinden eşitlikçi büyümeyi beraberinde getirmiyor ve yoksulluğu ortadan kaldırmıyor. Gauteng bölgesi dünyada GINI katsayısının dolayısıyla gelir eşitsizliğinin en yüksek olduğu yerlerden biri. Irk, sınıf ve cinsiyet ayrımları üzerinden kurulan bu toplumsal eşitsizlikleri ortadan kaldırmak için 2055 yılı hedefli uzun vadeye yayılan bir plan ortaya konulmuş durumda.
• Bu plan doğrultusunda eşitlikçi bir kalkınma için önerilen yöntemler şunlar: Kaliteli temel eğitim, toplumsal içerme, kapsayıcı ve ihtiyaçlara cevap veren bir sosyal politika sistemi.
• Tüm bu nedenlerle plan hazırlanırken kapsamlı katılımcı süreçler organize edilmiş. Okullar ziyaret edilmiş, 7’den 70’e her kesimin sürece katılımı için çaba gösterilmiş. Özellikle 2055’in yetişkinleri olacak bugünün çocuklarının plana katılım süreci çerçevesinde yaptıkları çizimler ve yazdıkları makaleler ve şiirler dikkat çekici: Çocuklar daha çok park ve yeşil alan istiyor, güvenlik kaygısı taşımadan yaşamayı arzuluyor ve gelecekte etkileri daha da şiddetlenecek iklim değişikliğinden kaygı duyuyor.